پارادوكس هاي گلشن راز و تبيين آنها

كتاب گلشن راز چنان كه از نامش پيداست مجموعه اي از «رازها» و «اسرار» را در بر دارد. اين كتاب در پاسخ به پرسشهاي امير حسيني هروي سروده شده ولي مشاهده مي شود كه در آن از پارادوكس ها و متناقض نماهاي بسياري استفاده شده است. با توجه به آن كه گلشن راز را مي توان يك منظومه عرفاني محسوب كرد ولي نمي توان آن را، به معناي متعارف، شعر به حساب آورد، بايد ديد كه هدف شيخ محمود شبستري از به كار بردن اين پارادوكس ها چيست. پارادوكس هايي چون: « شب روشن ميان روز تاريك»، « ببين آن نيستي كو عين هستي است»، « وجود كل كثير واحد آمد» و « همه در جنبش و دايم در آرام». اين مقاله ضمن پرداختن به مطالب ياد شده و بررسي ديدگاه هاي مختلف در اين زمينه، بر سر آن است كه اولا، تفاوت « راز» را با « چيستان» و « معما» نشان دهد. ثانيا، رابطه راز را با پارادوكس هاي مذكور بيان نمايد. ثالثا، نسبت بين اين پارادوكس ها را با نظريه « وحدت وجود» روشن سازد. در اين ميان، تاثير عرفاي قبل از شيخ محمود شبستري، و به خصوص ابن عربي، بر ديدگاه هاي وي در اين زمينه پيگيري خواهد شد. از جمله ديدگاه ابو سعيد خراز كه: « عرفت الله بجمعه بين الاضداد»، در تبيين اين پارادوكس ها بررسي خواهد شد. همچنين به « خيال»، به عنوان مجمع اضداد، نظري خواهيم داشت و نسبت آن را با « طوري وراي طور عقل» كه شبستري از ابن عربي وام گرفته است بر خواهيم رسيد. در همين رابطه بعضي از شطحيات عرفا كه شبستري بدانها پرداخته است مورد تحليل قرار خواهند گرفت.