سقراط در اندیشه مسلمانان
دکتر قاسم کاکایی، استاد دانشگاه شیراز در همایش « سقراط در اندیشه ایرانیان و یونانیان» طی سخنانی ضمن تشکر از رایزنی فرهنگی ایران در آتن، به خاطر برگزاری این همایش، گفت هر چند از سقراط اثر مستقلي در دست نيست ولي مسلمانان و بخصوص ايرانيان از همان اوايل اسلام از طريق شاگردان سقراط با افكار و انديشه‌هاي او آشنا بوده‌اند. افكار و انديشه‌هاي سقراط كه در ميان مسلمانان مقبوليت دارد در زمينه‌هاي زیر مي‌توان مورد ارزيابي قرار داد.
1- سقراط در منطق و بخصوص در باب تعريفات جايگاه مهمي دارد چنان كه ابن سينا در منطق شفا و خواجه نصيرالدين طوسي در اساس الاقتباس از ديدگاههاي او ياد كرده‌اند ولي اهميت بيشتر او در روشي ديالكتيكي تعليم و تعلم است که سالهاست در حوزه‌هاي ديني اسلامی اين روش كه به روشي سقراطي معروف شده، مورد توجه قرار گرفته است.
2- در زمينة معرفت شناسي يك سخن مهم از سقراط به يادمانده است كه : «تنها دانش حقيقي اين است كه بدانيم هيچ نمي‌دانيم». اين پارادوكس را كه به جهل سقراطي معروف است ابن سينا در شعر مشهور خويش چنين سروده است كه:
تا بدانجــــا رسيد دانش من كه بدانم همي كه نادانـــــــم
3- سقراط بدون ترديد يكي از بزرگترين معلمان اخلاق تاريخ بشريت بوده است. تعاريف او از «خير» و «شر» الهامبخش بسياري از انديشمندان مسلمان براي ورود به «فلسفة اخلاق» بوده است. اما تأثير او آنچنان بوده است كه شعراي بزرگ ايران از قديمترين شاعر همچون رودكي تا شعراي معاصر از اشعار اخلاقي خويش به سقراط و آموزه‌هاي او اشاره مي‌كنند.
4- در عالم فلسفه، فيلسوفان مسلمان سقراط را واضع نظرية «مُثل» دانسته‌ند، ابن‌سينا تأكيد مي‌كند كه سقراط به «وجود مثالي» يعني به عالمي كه پشت اين عالم مادي قرار دارد معتقد بوده است. لذا فيلسوفان مسلمان سقراط را «حكيم» مي‌دانند كه مقامي است فراتر از مقام «فيلسوف» يعني حكيم كسي است كه به عمق معرفت آفاقي و انفسي رسيده است. هم خودش را مي‌شناسد و هم عالم را. واقعيت امور را آنچنان كه هست مي‌شناسد. حكمت همان چيزي است كه پيامبر اسلام محمد(ص) دردعاي خويش از خدا طلب مي‌كند: «خدايا اشيا را آنچنان كه هستند بمن بنمايان». ابن‌سينا، شيخ اشراق و ملاصدرا چنين مقامي براي سقراط قائلند كه اين مقامي است شبيه به «نبوت».
5- در كتب انديشمندان مسلمان «زهدِ» سقراط ضرب‌المثل است. در كتاب شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد هنگامي كه سخنان علي(ع) را در باب زهد نقل و شرح مي‌كند حكايتي از سقراط نقل مي‌كند تا مصداق بارزي از زهد را نشان داده باشد: يك روز سقراط در آفتاب نشسته بود يكي از پادشاهان به سراغ او آمد و همان طور كه ايستاده بود گفت: «اي سقراط هر چه لازم داري از من يخواه تا براي تو بر آورده كنم» سقراط گفت: «از تو مي‌خواهم كه كنار روي و سايه نيندازي تا من بتوانم از نعمت آفتاب بهره‌مند شوم».
6- يكي از تعاليم بزرگ سقراط اين است كه روح آدمي شريفتر از جسم و بدن اوست. به همين علت نه تنها زندگی سقراط زيباست بلكه مرگ او نيز زيباست. وي بدن و جسم را كه فاني است فداي حقيقت مي‌كند كه باقي است. لذا مرگ او و جام زهر او همواره ضرب المثلي است براي آنچه به لحاظ مادي تلخ و درد آور است ولي به لحاظ روحي و معنوي شيرين و توأم با سعادت است. بايد اين تلخي مادي را به منظور رسيدن به آن شيريني و سعادت تحمل كنيم.
رییس انجمن ادبیات و فلسفه پارناسوس نیز در این همایش با بیان اینکه تئوری فلسفی سقراط برخودشناسی، خداشناسی و صلح جهانی تاکید دارد گفت: امروز درباره ایران با عکس العمل های نگران کننده ای از سوی غرب روبرو هستیم که با آموزه های این دانشمند جهانی منافات دارد.
دکتریانیس ماکاندونیس در افتتاحیه این همایش که به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و با همکاری انجمن ادبیات و فلسفه پارناسوز در سالن اجتماعات این انجمن، برگزار شد، افزود: مایه مباهات من و همکارانم می باشد که با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی زمینه ای را فراهم آوردیم تا از زبان اساتید ایرانی با افکار و اندیشه های ایرانیان درباره سقراط آشنا شویم.
وی که در جمع اندیشمندان ایرانی و یونانی سخن می گفت، اضافه کرد: ایده های فلسفی سقراط و شخصیت علمی او مختص به کشور خاصی نیست، او به همه جهانیان تعلق دارد و در واقع سقراط پل ارتباطی بین شرق و غرب است که برای رسیدن به صلح و ثبات و آرامش، شیوه های متنوعی را ارایه نموده است.
رایزن فرهنگی و دبیر ایرانی این همایش نیز طی سخنانی گفت: سقراط فلسفه را از آسمان به زمین آورد و به دوستداران فلسفه آموخت که بايد به‌جاي ذهنيت‌پردازي، از آسمان فرود آیید و
به درون خود اندیشده، تا به معرفت حقيقي دست یابید.
واقعا سایت جالبی دارید از آقای کاکایی هم که درباره سقراط نظر داده اند تشکر میکنم